با یک-دو-سه، روان یک کودک را نجات دهید!
تهمنه حدادی
شمارههای یک-دو-سه یعنی ۱۲۳ راهی است برای کمک به روان و جان خود و دیگران، اما کمتر کسی است که بداند برای نجات کودکمان از خشونت خانگی، کودکی که میدانیم مورد تعرض قرار گرفته است یا برای گزارش حال مادر و فرزندی که در همسایگی ما مورد ضرب و شتم قرار میگیرند میتوان قدم بزرگی برداشت: تماس با اورژانس اجتماعی!
یک – دو- سه چه زمانی متولد شد؟
بعضی از ما بزرگسالان ممکن است با دو پدیده در حوزهی خشونت مواجه شویم. نخست اینکه خودمان یا کودکمان در معرض آسیبهای اجتماعی قرار بگیریم و یا اینکه به عنوان نظارهگر، شاهد رنجها و مشقتهای کودکان در تعامل با خانواده و اطرافیان باشیم.
اما مقابله با این رفتارها آیا وظیفهی ما و راهحل درستی است؟ اگر ما نسبت به این رفتارها واکنشی داشته باشیم آیا وضعیت برای کودکان خطرناکتر نمیشود؟ اگر در جریان تعرض به یک کودک قرار بگیریم، آیا مطلع کردن دیگران از این امر آیندهی این کودک را به خطر نمیاندازد؟ این سوالها و دهها سوال دیگر سالهاست ذهن بسیاری را درگیر کرده است. اما در نظامهای دموکرات و قانونمدار همواره گفته میشود هر کودک متعلق به جامعه است و نه خانواده، سلامت و توانمندی کودک منجر به ارتقا و پیشرفت جامعه میشود، از همین روست که انجمنهای مرتبط بر تربیت و پرورش کودکان نظارت دارند و هر فرد خود را موظف میداند تا آسیبهایی را که پیش روی هرکودکی است گزارش کند.
از سال ۱۳۸۳ این امکان در تهران هم فراهم آمد که اقشار آسیبپذیر بتوانند از اقدامهای درمانی و قضایی بدون اطلاع آزارگران (بهویژه اعضای خانواده) بهرهمند شوند. ۴ سال بعد تمام استانهای کشور از این امکان برخوردار شدند و تنها یک سال بعد بود که مددکاران اجتماعی و روانشناسان پاسخگوی سوالها بودند و در صورت لزوم موارد را به دستگاه قضایی گزارش میکردند.
این اقدام همچنان ادامه دارد، اما کمتر کسی است که در بین شمارههای ضروری زندگی رقم سادهی یک – دو – سه را نیز بیاموزد.
خشونت علیه کودک یعنی…
کودکآزاری، همسرآزاری، سالمندآزاری، معلولآزاری و خودکشی از جمله مواردی است که میتوان به اورژانس اجتماعی گزارش داد. اما آمارهای منتشر شده طی سالهای اخیر حاکی از آن است که بین ۶۰ تا ۷۰درصد گزارشهای ارائه شده به اورژانس اجتماعی در مورد کودکان و نوجوانان بوده است.
شاید ندانید که طبق قانون حمایت از کودک و نوجوان مصوبهی سال ۱۳۸۱، اگر مسوولی در سازمانها، نهادها یا موسساتی که محل نگهداری کودکان است، متوجه «نقض حقوق کودک» یا خشونت علیه کودکی شود و گزارش ندهد، طبق قانون مجرم است. به همین دلیل است که نه تنها بهعنوان همسایه و اقوام امکان گزارش کودکآزاری را داریم، بلکه در مهدکودکها، پیش دبستانیها، مدارس و مراکز بازی نیز باید حواسمان را معطوف به رعایت حقوق کودکان بکنیم و در صورت گزارش موارد خلاف قانون، سازمان بهزیستی و دستگاههای مربوطه نجات جان و روان کودک را برعهده خواهند گرفت.
کتکزدن دانشآموزان، ممانعت از تحصیل کودک، وادار او به انجام کار، وادار او به استفاده از مواد مخدر یا انجام اعمال منافی عفت، همگی مصادیقی از کودکآزاری هستند که ممکن است در پیرامون ما اتفاق بیفتند. از سوی دیگر خود ما و کودکمان نیز ممکن است در معرض خشونتهای خانگی قرار بگیریم و افراد خانواده و دوستان و همسایهها امکان کمکرسانی به ما را نداشته باشند، اما ۱۲۳ یکی از راههای ساده برای گزارش این دسته از خشونتها است.
اورژانس، ضابط قضائی نیست. یک ارگان تخصصی برای کمک به افراد و حمایتهای روانی-اجتماعی از آسیبدیدگان است و هیچ نقشی در معرفی مجرم و مجازات او ندارد. مشاوره، آموزش، رواندرمانی و خانوادهدرمانی مداخلههایی است که این مرکز انجام میدهد. ابتدا اورژانس بهصورت تلفنی اطلاعات لازم را میگیرد و اگر تشخیص دهد که نیاز به اعزام تیم سیار به محل است، به محل وقوع کودکآزاری مراجعه و با فرد خاطی، کودک و اطرافیان او مصاحبه میکند. گاهی در این مواقع مشخص میشود که اتفاقات ناخوشایندتری هم پیش آمده است. در صورت نیاز به پیگیری دادگاه، پرونده قضائی تشکیل میشود و ممکن است کودک از خانواده جدا و به مراکز بهزیستی سپرده شود یا به اقوام داده شود.
به سلامت کودکان سلام کنیم
«حبیبالله مسعودیفرید»، معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی مسوولی است که بارها و بارها به نکاتی درمورد حقوق کودک اشاره کرده است.
او با تاکید بر مجرمبودن شخص مطلع گفته است اگر افراد در جریان کودکآزاری قرار بگیرند، در صورت عدم اطلاعرسانی به نهادهای قضائی و انتظامی، مجازات آنها ٦ماه حبس و جزای نقدی خواهد بود. به همین دلیل است که والدینی که شاهد آزار فرزندان خود هستند و اقدامی در این زمینه انجام نمیدهند یا افرادی که بارها شاهد خشونت علیه کودکان در مدارس بودهاند بخشی از این عمل مجرمانه را بر دوش دارند.
وی با اشاره به نامطلوب بودن وضعیت آسیبهای اجتماعی گفته است: «۵۰درصد اختلالات روانی در سنین زیر ۱۴ سالگی شروع میشوند، ولی مطالعات شیوعشناسی ما برای سنین بالای ۱۵ سال است. اگر طرح «نماد» فراگیر شود میتواند به این نامطلوبی کمک کند.»
او همچنین تاکید کرده است که اورژانس اجتماعی به تنهایی قادر به ایجاد تغییر نیست. فرهنگسازی و آگاهیبخشی به والدین برای تربیت مطلوب فرزندان، آموختن مهارتهای زندگی به کودکان و تبلیغات دربارهی حقوق کودکان گامهای مهمی است تا بتوانیم خشونت علیه کودکان را کاهش بدهیم.
شما تا به حال با شمارهی یک- دو – سه آشنا بودهاید؟ وقتی صدای آزار روحی و جسمی کودکان همسایه را شنیدهاید چه کردهاید؟ آیا به کودک خود که توسط والد دیگرش مورد آزار قرار میگیرد راههای قانونی و مهارتهای زندگی را آموختهاید؟