مروری بر ایده‌ی شکل‌گیری «شهر دوستدار کودک» در جهان و ایران
شهری که کودکانش را دوست دارد
گزارش: فرناز کلباسی
شاید نام «شهر دوستدار کودک» به گوش‌تان خورده باشد و یا این عنوان را در میان خبرها و محتواهای خبری دیده باشید. اگر پدر یا مادری هستید که کیفیت زندگی فرزندتان در حال و آینده برایتان اهمیت زیادی دارد، در حوزه‌ی امور کودکان فعالیت دارید و یا علاقه مند به بحث‌های کودکان هستید، لازم است درباره‌ی «شهر دوستدار کودک» به‌عنوان یکی از مهمترین مباحث جهانی مربوط به کودکان اطلاعاتی داشته باشید و حتی به سهم خودتان به‌عنوان یک شهروند در تحقق این رویای جهانی سهیم شوید.
ایده‌ی شهر دوستدار کودک چه‌طور شکل گرفت؟
در سال ۱۹۸۹ میلادی که نمایندگان شماری از کشورهای جهان در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، پیمان «حقوق کودک» را تایید و امضا کردند و متعهد شدند برای تصویب و اجرای مفاد پیمان در کشورهای خود تلاش لازم را به‌عمل آورند، جایگاه کودکان به‌عنوان بخش مهمی از شهروندان یک جامعه تا حد زیادی به رسمیت شناخته شد. این عهدنامه که با نام «کنوانسیون حقوق کودک» شناخته شد، کودک را افراد انسانی زیر ۱۸ سال تعریف کرد و مبانی و اصولی را برای بهبود کیفیت زندگی کودکان در همه کشورهای جهان تدوین کرد.
شاید بپرسید عهدنامه «کنوانسیون حقوق کودک» به دنبال چه اهدافی بود؟ در پاسخ باید گفت که بند یک ماده ۳۱ این عهدنامه می‌گوید: «حکومت‌ها حق کودک را برای داشتن بازی، سرگرمی، وقت آسایش و استراحت به رسمیت می‌شناسند و کودک می‌تواند به‌طور فعّال و آزادانه در امور فرهنگی و هنری درخور سنی خود، شرکت کند.» در بند دوم این ماده آمده است:«حکومت‌ها به‌حق کودک برای فعالیت‌های هنری و فرهنگی توجّه دارند و با اقدام‌های خود، آن‌را پشتیبانی می‌کنند و امکان‌های مناسب را برای انجام فعالیت‌های فرهنگی- هنری و هم‌چنین اوقات فراغت و سرگرمی کودک فراهم می‌کنند.»
شاخص‌های یونیسف برای شهر دوستدار کودک
طرح «شهر دوستدار کودک» از جمله طرح هایی است که زیر نظارت سازمان جهانی یونیسف از سوی شهرهای جهان اجرا می‌شود. درواقع این سازمان میزان مشارکت کودکان و نظرخواهی از آن‌ها را در اجرای طرح مورد بررسی قرار می‌دهد و درخصوص پایمال نشدن حقوق کودکان در فرآیند تصمیم‌گیری در طرح شهر دوستدار کودک نیز نظارت و حساسیت کامل دارد. به‌همین دلیل هم یونیسف همکاری‌اش با مقام‌های محلی و شهرداری‌ها را در کشورهای مختلف تقویت کرده و برای اطمینان پیشرفت کار از سازمان‌های غیردولتی در این زمینه کمک می‌گیرد، تا رویکرد شهر دوستدار کودک از راه‌های مختلف در کشورها گسترش پیدا کند.
امّا جالب است بدانید که سازمان یونیسف شاخص‌هایی را برای اجرای این طرح مطرح کرده و این موارد را مدنظر قرار داده است:
• تامین حقوق کودکان در محوریت قرار دارد
• شهر دوستدار کودک مبتنی بر یک حاکمیت محلّی است
• پارک‌های موضوعی در شهرها ایجاد می‌شود و به کودکان اجازه می‌دهد آزادانه به بیان عقاید، احساسات و عواطف خود بپردازند.
در این شهر تصمیم‌گیری بر عهده کودک است
در چنین شهری مراقبت‌های بهداشتی کودکان با دقّت انجام می‌شود. به‌این صورت که دولت‌ها باید امکانات بهداشتی از قبیل آب آشامیدنی سالم و سرپناه مناسب برای زندگی کودکان را فراهم کنند. محافظت کودکان از خشونت و سواستفاده از دیگر ویژگی‌های این طرح به‌شمار می‌آید، باید به کودکان برای دیدار و بازی با دوستان و هم‌سالان اجازه داده شود و آن‌ها در رویدادهای فرهنگی و اجتماعی شهر مشارکت داشته باشند.
شهر دوستدار کودک چگونه شهری است؟
شهر دوستدار کـودک، شهر یـا اجتماع محلّی است کـه در آن نظرها، نیازها، اولویت‌ها و حقوق کودک، بخشی جدایی‌ناپذیر از سیاست‌ها، برنامه‌ها و تصمیم‌های عمومی باشد. چشم‌انداز ابتکار شهر دوستدار کودک یونیسف این است که «همه‌ی کـودکان و جوانـان باید بتوانند از کودکی و جوانی خود لذّت ببرند و از راه احقاق برابر حقوق خـود در شهر و اجتماع محلی شان، توانایی‌های بالقوه خود را به طور کامل به فعل درآورند.» این ابتکار، با حمایت دولت‌های ملّی و محلّی، سازمان‌های مردم‌نهاد، بخش خصوصی، رسانه‌ها، دانشگاه‌ها و با همکاری یونیسف، بیش از ۳۰ میلیون کودک را در۳ هزار شهر و جامعه محلّی در بیش از پنجاه و هشت کشور تحت پوشش قرار داده است.
همراهی ایران در اجرای طرح شهر دوستدار کودک
کشور ما نیز مانند بسیاری از کشورهای جهان به دنبال همراهی با طرح کنوانسیون حقوق کودک برآمد و در اوایل اسفند ماه ۱۳۷۲، مجلس اجازه ملحق شدن ایران به کنوانسیون حقوق کودک را تصویب کرد. در سال ۱۳۷۹ شورای‌عالی استان‌ها به‌موجب ماده واحده‌ای به شورای اسلامی شهرها پیشنهاد کرد که شهرداری‌ها را در زمینه‌ی تحقّق شهر دوستدار کودک به انجام اقدام‌های لازمی موظّف کنند. در این پیشنهاد عنوان شد که این طرح در بخش شهرسازی و معماری با پیگیری، تدوین و تصویب قوانین لازم از سوی دستگاه‌های مختلف برای تامین فضای مناسب بازی کودکان در مجتمع‌های مسکونی نوساز یا در حال ساخت دنبال شود.
پیوستن تهران به شبکه‌ی شهرهای دوستدار کودک
سرانجام در سال ۱۳۸۶ دولت ایران تعهدی را به صندوق حمایت از کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف) داد و شهر تهران به طرح شهرهای دوستدار کودک ملحق شد. بر این اساس، شهرداری تهران برای هدایت پروژه‌ی شهر دوستدار کودک در شهرهای خاورمیانه و شمال آفریقا به‌عنوان دبیرخانه مسوولیت را پذیرفت. این برنامه با کمی تاخیر در سال ۱۳۸۸ به تصویب شورای اسلامی شهر تهران رسید و شهر فعالیت‌های خود را در راستای محقق شدن شهر دوستدار کودک آغاز کرد.
امّا در سال ۱۳۸۹ پای شهرداری‌ها نیز به این عرصه باز شد! به این صورت که در همان سال طرح شهر دوستدار کودک در شورای عالی استان‌ها به تصویب رسید؛ در این مصوبه با توجه به تاکیدهای دینی و مذهبی، اهمّیت حقوق کودکان در دین اسلام و با استناد به وظایف قانونی شورای اسلامی شهر به‌خصوص ماده ۷۱ قانون تشکیلات، شورای‌عالی استان‌ها به شوراهای اسلامی شهرها پیشنهاد کرد تا شهرداری‌ها را در زمینه‌ی تحقق شهر دوستدار کودک موظف به انجام اقدام‌های لازم با لحاظ شرایط مقرر در مصوبه کنند.
اهدای لوگوی شهر دوستدار کودک به اصفهان
یکی دیگر از رویدادهای مهم در ایران در زمینه‌ی شهر دوستدار کودک، پیوستن شهر اصفهان به این شبکه جهانی است.
ماجرا از این قرار است که شهرداری اصفهان با عضویت در شبکه‌ی جهانی ابتکار شهر دوستدار کودک یونیسف به‌عنوان نخستین شهر کاندید دوستدار کودک در ایران معرفی شد. روز چهاردهم بهمن ماه ۱۳۹۹ طی مراسمی که در اصفهان با حضور مقام‌های بلندپایه وزارت کشور، وزارت امور خارجه، دفتر یونیسف در ایران، خانم مندیپ اوبرایان، نماینده‌ی دفتر یونیسف در ایران و مقام‌های استانی و شهری برگزار شد، لوگوی کاندیداتوری ابتکار شهر دوستدار کودک را به شهردار اصفهان اهدا کردند.
شهرداری اصفهان هم متعهد شد طی دو سال آینده برنامه‌های مرتبط با این طرح را بر اساس تفاهم‌نامه امضا شده بین وزارت کشور، دفتر کشوری یونیسف در ایران و شهرداری اصفهان اجرایی کند.
