۱۳ بهمن، روز تالاب‌ها
تالاب‌ها هم دوست دارند نفس بکشند
اگر یک‌بار به یک تالاب رفته باشید، احتمالا آب و هوایی تازه کرده‌اید و حیوان‌های گوناگونی را دیده‌اید مثل ماهی، قورباغه و انواع پرندگان. این محیط ارزش بالایی برای محیط‌زیست دارد و خطرهای زیادی آن را تهدید می‌کند. گاهی ما انسان‌ها به محیطی که در آن زندگی می‌کنیم بی‌توجّه هستیم، امّا تالاب‌ها هم مانند ما دوست دارند نفس بکشند.
به گزارش گلپونه، در تقویم ۱۳ بهمن را روز تالاب نام‌گذاری کرده‌اند، اول بدانیم تالاب چیست، به چند تا از ارزش‌های آن اشاره کنیم و بعد به سراغ پدر تالاب‌های ایران و دو تالاب در ایران برویم.
گزارش: نیلوفر شهسواریان
تالاب! تو چیستی؟
تالاب از دو كلمه‌ی تال (آب‌گیر)و آب تشكيل شده است. وقتی پهنه‌ی آبی در سطح زمین یا در نزدیک سطح زمین شکل بگیرد، تالاب‌ها به وجود می‌آید. ویژگی‌های این محیط چیزی میان خشکی و دریا است. تالاب‌ها به دو دسته‌ی آب شور و شیرین تقسیم می‌شوند و ممکن است گاهی آب داشته باشند و بعضی مواقع هم خشک باشند.
تالاب چه نقشی در زمین دارد؟
» خانه‌ی انواع حیوان‌ها است
تالاب‌ها به زادآوری اولیه‌ی گونه‌های جانوری و گیاهی روی زمین کمک می‌کنند چون آب دارند و آب سرچشمه‌ی زندگی است. تالاب‌ها خانه‌ی پستانداران، پرندگان، دوزیستان، خزندگان، ماهیان و بی‌مهرگان زیادی است.
» به انسان غذا و درآمد می‌دهد
در سال گردشگرهای زیادی به تالاب‌ها سفر می‌کنند به همین خاطر از نظر اقتصادی این فضاها ارزش زیادی دارند. همین‌طور به کمک تالاب‌ها می‌شود ماهی پرورش داد، چوب تولید کرد و به تامین انرژی کمک کرد.
» زمین را در مقابل سیل محافظت می‌کند
وقتی سیل می‌آید تالاب‌ها تخریب محیط‌زیست را کم می‌کنند. آب سیل گاهی به تالاب هدایت می‌شود و به جای این‌که بخش‌های دیگر طبیعت را از بین ببرد، در دل تالاب جای می‌گیرد.
» آلودگی‌ها را فیلتر می‌کند
تالاب‌ها جای تمیزی برای زندگی جانوران هستند البته اگر انسان دست به آلوده کردن آن نزند. تالاب‌ها آلاینده‌های شیمیایی و سمی و رسوبات آب را از بین می‌برد.
یک قرارداد مهم جهانی برای تالاب‌ها
پنجاه سال پیش در همین‌روز، یعنی در ۱۳ بهمن ۱۳۴۹، اتفاق مهمی برای تالاب‌های کشور ما افتاد. اسکندر فیروز، کنوانسیون جهانی رامسر (قراردادی حقوقی بین کشورها)را تهیه کرد تا بیش از این به تالاب‌ها آسیب نرسد. ۱۵۸ كشور عضو این کنوانسیون شدند. کشورها در اين كنوانسيون باید تالاب‌هاي مهم سرزمين خودشان را مشخص کنند، کاری کنند تا حفاظت و و بهره‌برداري درست از آنها آسان باشد و تلاش کنند تا تعداد پرندگان آبزي در تالاب‌ها را بیشتر و از آنها محافظت کنند.
تالاب‌های ایران یک پدر مهربان دارد
اسکندر فیروز بنیان‌گذار و نخستین رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران است. تجربه‌ی سفر‌ها و مطالعات تخصصی اسکندر فیروز به او نشان داد که مناطق حفاظت‌نشده باعث می‌شود تا گونه‌های زیستی منقرض شود. فیروز اول حیوان‌ها را شکار می‌کرد، امّا خیلی زود متوجه شد چقدر کار بی‌رحمانه‌ای است و برای همیشه شکار را کنار گذاشت. او سازمان شکاربانی را به سازمان حفاظت محیط‌زیست تبدیل کرد. فیروز در یکی از گفتگوهایش گفته است: «زمانی که ما کنفرانس رامسر را برگزار کردیم هیچ‌کدام از کشورهای خاورمیانه در زمینه‌ی محیط‌زیست فعالیتی نداشتند. حالا هم با گذشت بیش از ٤٠ سال همین‌طور است و آنها در زمینه‌ی محیط‌زیست خیلی از ما عقب‌تر هستند. با وجود آسیبی که به محیط‌زیست وارد شده است، هم‌چنان می‌توان به آینده امیدوار بود.»
تالابی که سختی‌های زیادی کشیده است
تالاب هورالعظیم بزرگ‌ترین تالاب خوزستان است. یک سوم این تالاب در ایران و دو سوم آن در عراق قرار دارد. این تالاب سختی‌های زیادی را پشت سر گذاشته است. روستاهای زیادی در حاشیه‌ی این تالاب وجود داشت امّا در دوران جنگ ایران و عراق هورالعظیم خشک شد و دیگر کسی در آن روستاها زندگی نمی‌کند. قبل از جنگ مردم با ماهی‌گیری و گاو‌میش‌داری زندگی راحتی در این منطقه داشتند. بعد از پایان جنگ تالاب دوباره آبگیری شد، اما اتّفاق ناگوار دیگری افتاد. وقتی جاده‌سازی کردند و چاه‌های نفت را حفاری کردند، اوضاع این تالاب بین‌المللی دوباره وخیم شد. وقتی هورالعظیم خشک می‌شود، ریزگرد ایجاد می‌شود و باعث آلودگی شدید هوا می‌شود. این تالاب برای شهروندان این منطقه هم اهمیت زیادی دارد، امّا به خاطر خشکسالی و آتش‌سوزی در معرض نابودی قرار دارد.
یک تالاب صورتی ۳۷ ساله
یک تالاب صورتی خیلی باید تماشایی باشد. در دنیا فقط ۴ تالاب مشابه تالاب لیپار در ایران وجود دارد که به رنگ صورتی است. برای رفتن به این مکان باید به نزدیک روستای رمین و در ۱۵ کیلومتری شرق چابهار برویم. تالاب لیپار در تنگه و یک دره‌ی صخره‌ای مشرف به کوه به وجود آمده است. جالب است که این محل به همت یکی از شهروندان استان سیستان و بلوچستان، دادکریم شیخ‌زاده و با کمک از وزارت نیرو ایجاد شده است. پلانکتون‌های قرمز در این تالاب باعث شده‌اند تا آب چنین رنگی به خود بگیرد. انواع پلاکتون‌های گیاهی و جانوری، نرم‌تنان، ماهی‌ها، سخت‌پوستان و جلبک‌ها در این تالاب زندگی می‌کنند.
بازی کنیم و راه حفاظت از تالاب‌ها را یاد بگیریم
منابع زیست‌محیطی موجود در روی زمین برای همه موجودهای زنده است و هریک از ما در نگه‌داشتن آنها نقش داریم. بازی«تالاب من» یک بازیِ رقابتی- مشارکتی است که در آن با چالش‌هایی مانند خشک شدن یک تالاب، از بین رفتن گونه‌های گیاهی و جانوری و … مواجه هستیم.
در روند بازی با مدیریت سهم آب، همه‌ی بازیکنان تلاش می‌کنند تا زودتر تالاب را پُر آب کنند، بهترین مسیر رسیدن به تالاب را انتخاب کنند، سهم آب تالاب را بدهند و گونه‌هایی که در مسیر قرار دارند را نجات دهند و به محیط زندگیشان، یعنی تالاب، برگردانند. موفقیت در این‌کارها به دقّت، هوشمندی و تصمیم‌گیری درست و کمی هم شانس نیاز دارد! این بازی، تمرینی برای نگهداری و احیای منابع با ارزش محیط‌زیست سرزمین‌مان است.
» بازی تالاب من که از مجموعه بسته‌های آموزشی آشنایی کودکان با تالاب‌های ایران و توسط آزاده بیات طراحی شده و از دسته بازی‌های رومیزی و همراه با مهره و تاس است.
» این‌بازی مناسب برای کودکان ۸ سال به بالا است و ۲۰ تا ۱۰ دقیقه طول می‌کشد تا این بازی دو تا چهار نفره را انجام داد.
» بازی تالاب من توسط طرح حفاظت از تالاب‌های ایران و با همکاری موزه‌ی عروسک و فرهنگ ایران و موزه‌ی عروسک و اسباب‌بازی کاشان تولید شده است.
برای خرید بازی تالاب من اینجا کلیک کنید
کتاب‌هایی درباره‌ی تالاب برای کودکان
کتاب زنجیره‌های غذایی تالاب
کی چی می‌خوره؟
نوشته‌ی ربکا پتیفورد
مترجم: امیر حسین بهروش
۲۴ صفحه
انتشارات: آیین تربیت
این کتاب آموزش‌هایی کاربردی درباره ی جانوران تالاب به همراه دارد
کتاب زنجیره‌هایی غذایی تالاب را اینجا بخرید
کتاب اردک تالاب
کتاب دو زبانه (فارسی و انگلیسی)
نویسنده: ب‍ئ‍ات‍ری‍ک‍س پاتر
مترجم: سینا علوی
انتشارات: پشتیبان
اردک، تالاب کتابی دو زبانه است که در قالب داستانی تخیلی کودکانرا با ویژگی‌ها و نام این حیوان‌های تالاب آشنا می‌کند
دنیای شگفت‌انگیز تالاب‌ها
ویژه‌ی معلّمان برای آموزش کودکان (۹ تا ۱۲ سال)
نویسنده: محمدرضا مسعود
انتشارات: هنور اول
تعداد صفحه: ۱۵۶ صفحه
کتاب دنیای شگفت‌انگیز تالاب‌ها ویژه‌ی معلّمان برای آموزش به کودکان (۹ تا ۱۲ سال) است
کتاب دنیای شگفت‌انگیز تالاب‌هارا اینجا بخرید
پویانمایی تالی، تالاب گلنسا را نجات می‌دهد را ببینید
نویسنده: پگاه امیدوار
تصویرگر: افسانه عقیلی
انیماتور: زهرا کرمی
تولید شده در: طرح حفاظت از تالاب‌های ایران
پخش از آپارات
تولیدهای دیگر طرح حفاظت از تالاب‌های ایران اینجا ببینید
ستاره تناور، تسهیل‌گر کودکان:
تالاب حله را به کودکان معرفی کردم
«ستاره تناور» یکی از بانوان فعال استان بوشهر در حوزه‌ی محیط‌زیست است. او کارشناس علوم اجتماعی و تسهیل‌گر کار با کودک و هم‌چنین رییس هیات‌مدیره انجمن محیط‌زیستی «اقلیم پاک» است که با نوشتن کتاب «تالابی برای زندگی» کودکان را مخاطب خود قرار داده است. این کتاب داستان کودکی را روایت می‌کند که در پی نگرانی در مورد وضعیت تالاب حله برای رسیدن به پاسخ پرسش‌های خود، یک‌روز را در تالاب می‌گذراند و… . تناور امیدوار است که با این کتاب بتواند تاثیر کافی را بر مخاطب خود در حفاظت از محیط‌زیست بهویژه تالاب حله بگذارد. این کتاب در ۲۴ صفحه با تصویرگری پروین شعله به همت انتشارات «شروع» شده است. در این خصوص گفتوگویی را با ستاره تناور صورت دادیم که در ادامه می‌خوانید:
» چطور شد که به فکر نوشتن این کتاب افتادید؟
مدّتها بود که دوست داشتم در مورد تالاب حله بنویسم. این تالاب در نزدیکی بوشهر در روستای «کره‌بند» واقع شده است. بنا به مسوولیتی که در انجمن «اقلیم‌پاک» داشتم، در قالب طرحی با عنوان «آگاهی‌رسانی درباره‌ی ارزش‌های تالاب حله» و با هدف تغییر نگرش جوامع محلی، به روستای کره‌بند رفت‌و‌آمد داشتیم. در این روستا علاوه بر زنان و کشاورزان، کودکان نیز از گروه‌های هدف ما بودند. در این طرح برای کودکان روستا، کارگاه‌ها، مسابقه‌های داستان‌نویسی و نقّاشی، جشن و تور تالاب‌گردی و… برگزار کردیم. بچّه‌ها از این فرایند بسیار استقبال کردند. با وجود این‌که روستای آنها در نزدیکی تالاب بود امّا متاسفانه چیز زیادی از آن نمی‌دانستند. به همین خاطر فکرکردم که شاید بتوانم با نوشتن داستان در قالب کتاب، اطلاعات خوبی در خصوص تالاب به کودکان بدهم.
تالاب حله در گذشته جزء تالاب‌های زیبای کشور بوده است امّا هم‌اکنون به‌علت کم‌آبی، قسمت‌هایی از آن از بین رفته است. کودکان ما باید با واقعیت‌های طبیعتی که جزئی از آن هستند، روبه‌رو شوند. گفتنی که نه فقط آموزش صرف باشد، بلکه آن‌چه رخ داده در جلو چشمان هوشمند کودکان به نمایش گذاشته شود و تصمیم را به خود آنها واگذاشت.
» به‌نظر شما این کتاب چقدر می‌تواند موضوع مورد بحث را به مخاطب بشناساند و او را آموزش بدهد؟
کتاب روایت یک کودک است، کودکی که در نزدیکی تالاب حله زندگی می‌کند و نسبت به آن حساس شده است و در پی پاسخ پرسش‌های خود در مورد تالاب و علت خشک شدن آن وارد منطقه تالابی می‌شود و… . اتقاق‌هایی که در داستان می‌افتد و گفت‌و‌گوی این کودک با شخصیت‌های دیگر داستان، اطلاعاتی را در مورد تالاب به کودک انتقال می‌دهد. نکته‌ای که دوست داشتم در این داستان به چشم بیاید، مسوولیت‌پذیری و بی‌تفاوت نبودن نسبت به مسایل محیط‌زیستی و… امّا با روایتی کودکانه.
» به‌نظر شما انتشار کتاب‌هایی با این موضوعات چقدر نیاز کودکان است؟
بی‌شک کتاب‌هایی با محتوای محیط‌زیستی می‌تواند در تصویرسازی در ذهن کودک نقش مهمی را ایفا کنند امّا به‌نظر من کتاب‌ها اگر از حالت آموزشی به داستان‌هایی که هر روز با آن سر و کار داریم، تغییر کنند، شاید با مخاطب ارتباط بهتری برقرار کنند.
» آیا در زمینه‌ی محیط‌زیست باز هم خواهید نوشت؟ چرا؟
نوشتن برای کودکان همواره از مواردی بوده است که دوست داشتم دنبال کنم. خلق فضاهایی که شاید فقط کودکان می‌توانند زیبایی‌های آنها را درک کنند، بدون آن نگاه بدبینانه بزرگ‌سالی و لبریز از امید. با وجود این‌که محیط‌زیست حال خوبی ندارد، امّا یکی از شاخصه‌های مهم فعالان محیط‌زیستی ناامید نبودن است. گفتن از امید برای کودکانی که ابتدای راه هستند و به خوش‌بینی و نگاه مثبت برای ادامه مسیر نیاز دارند، باعث خوشحالی عمیقم می‌شود. بنابراین حتی اگر اوضاع خوب نباشد هم باید حرکت کرد.
منبع: بامداد جنوب
چه گونه‌هایی در تالاب زندگی می‌کنند و در معرض خطر هستند؟
تالاب‌ها زیستگاه‌های خوبی برای انواع ماهی‌ها، پرندگان، پستانداران و خزندگان هستند. از جمله گونه‌هایی که در تالاب‌ها زندگی می‌کنند؛ فلامینگو، آرتمیا، اردک سَرسفید، ماهی کپور و گوزن زرد ایرانی که اکنون برخی از آنها در شرایط مطلوب زیستی به سر نمی‌برند و ما باید مراقب آنها باشیم، دراین‌جا با آنها آشنا می‌شویم.
فلامینگو
فلامینگو از پرندگانی است که در دریاها، تالاب‌ها، دریاچه‌های شور، مناطق ساحلی و آب‌های کم‌عمق زندگی می‌کند. دریاچه‌ی ارومیه یکی از زیستگاه‌های این پرنده بوده که با کم شدن آب دریاچه، این پرنده هم در شرایط نامطلوبی قرار گرفته است. غذای اصلی این پرنده که آرتمیا می‌باشد نیز کاهش یافته است.
آرتمیا
آرتمیا از آبزیانی است که در آب‌های بسیار شور زندگی می‌کند و دریاچه‌ی ارومیه یکی از غنی‌ترین منابع آرتمیا در جهان است. آرتمیا یکی از بهترین مواد غذایی برای پرورش میگو، ماهی‌های دریایی، ماهی‌های آب شیرین و ماهی‌های زینتی هست. آرتمیا غذای بسیار مناسبی برای پرندگانی مانند فلامینگوهاست که از سخت‌پوستان تغذیه می‌کنند. اکنون تعداد آرتمیای این دریاچه به دلیل کم‌شدن آب دریاچه رو به کاهش است.
اردک سَرسفید
اردک سَرسفید یکی از گونه‌های پرنده‌ای است که در تالاب‌ها، آب‌های نیمه‌شور، سواحل دریا، دریاچه‌ها و نیزارها زندگی می‌کند. این پرنده نیز در شرایط مطلوبی قرار ندارد و ممکن است با از دست دادن زیستگاهش کم‌کم از بین برود.
ماهی کپور معمولی
ماهی کپور معمولی در آب‌های گرم، آرام و پوشیده از گیاهان زندگی می‌کند و در دریای خزر و بسیاری از تالاب‌ها، رودخانه‌ها و دریاچه‌های ایران وجود دارد.
گوزن زرد ایرانی
گوزن زرد ایرانی، گونه‌ای از پستانداران ایران است که وضعیت زندگی آن در شرایط مطلوبی نبود بنابراین برای حفاظت بیشتر از این گونه‌ی باارزش ایرانی، گروهی از آنها در جزیره‌های دریاچه‌ی ارومیه تحت حفاظت زندگی می‌کنند.
منبع: بازی تالاب من
