گفت‌وگو با حسین فدایی‌حسین، کارگردان نمایش کودکان
کودکان با نمایش شخصیت خود را پیدا می‌کنند
حسین فدایی‌حسین، نمایشنامه‌نویس، کارگردان، طراح‌صحنه، پژوهشگر و یکی از فعالان حوزه‌ی هنرهای نمایش کودک، است. او که متولّد ۱۳۴۵ در تهران است در این سال‌ها کتاب و مقاله‌های زیادی در این حوزه نوشته و ترجمه کرده است.
فدایی‌حسین که از سال ۱۳۹۰ عضو شورای انتخاب کتاب تئاتر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان است، یکی از بهترین مترجمان حوزه‌ی تئاتر کودکان و نوجوانان است و هم‌چنین فعالیت‌های پژوهشی در بنیاد نمایش کودک انجام می‌دهد و تئاترهایی که به روی صحنه برده است بارها برگزیده و برنده‌ی رتبه‌ی نخست جشنواره‌های مهم نمایشی کشور شده است.
گلپونه به بهانه‌ی هفتم فروردین‌ماه؛ روز جهانی تئاتر و روز ملی هنرهای نمایشی با این کارشناس حوزه‌ی نمایش کودک گفت‌وگویی انجام داده است که در ادامه می‌خوانید:
گفتگو: منصوره عرب خراسانی
• با سلام و سپاس از فرصتی که برای ماهنامه کودک گلپونه قرار دادید، به‌عنوان پرسش نخست بفرمایید که چه‌طور وارد کار نمایش کودکان شدید؟
سلام و ممنون از شما به‌خاطر اهمیت دادن به نمایش در نشریه‌ی گلپونه. من خودم در دوران نوجوانی در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به فعالیت تئاتر مشغول بودم و درواقع تئاتر را از آن‌جا شروع کردم. چون آن‌زمان نمایش برایم بسیار جذاب بود در دبیرستان هم این فعالیت را ادامه دادم. در مدرسه هم همراه دوستانم نمایش‌های مربوط به مسایل دانش‌آموزان را بازی می‌کردیم. بعدها پس از پایان دوران تحصیل، خودم گروهی از دانش‌آموزان علاقه‌مند را دور هم جمع کردم و تئاتر را آموزش دادم و به این ترتیب وارد فعالیت تئاتر و نمایش کودک شدم.
• تعریف شما از نمایش کودک چیست و آیا می‌توان به هر چیزی که برای کودکان به روی صحنه می‌رود، نام نمایش کودک گذاشت؟
نمایش کودک نمایشی است که در آن داستان‌ها و اتّفاق‌های مربوط به بچّه‌ها نمایش داده می‌شود. داستان‌هایی که بیش تر وقت‌ها بچّه‌ها در آن‌ها نقش اصلی را دارند. در این نمایش‌ها زبان و گفتار شخصیت‌ها ساده و برای آن‌ها قابل فهم است.
شخصیت‌ها جذاب، دوست‌داشتنی و تا حدی عجیب و متفاوت از شخصیت‌های معمولی هستند. در نمایش‌های مربوط به کودکان گاهی حیوان‌ها حضور دارند و مثل آدم‌ها حرف می‌زنند و رفتار می‌کنند. در این نمایش‌ها حتی اشیاء و عناصر طبیعی مثل آب، باد، آتش یا کوه و دریا و درخت به حرف درمی‌آیند و با آدم‌ها و شخصیت‌های دیگر ارتباط دارند.
در این نمایش‌ها صحنه‌سازی‌های جذاب و رنگارنگ، نورپردازی‌های عالی و دیدنی وجود دارد. همین‌طور موسیقی و ترانه‌های کودکانه. نمایش کودک باید مجموعه‌ای از این ویژگی‌ها را داشته باشد وگرنه به هر نمایشی که قصّه‌ای کودکانه یا صحنه‌های پرزرق و برق ولی بی‌محتوا داشته باشد و یا شخصیت‌ها در آن رفتارهای بچّه‌گانه و ساده‌انگارانه داشته باشند نمی‌توان نام نمایش کودک گذاشت.
• به نظر شما دیدن نمایش چه تاثیری در رشد و خلاقیت کودکان می‌تواند داشته باشد؟
تماشای نمایش بیشتر از هرچیز به بچّه‌ها تجربه‌ی زندگی می‌دهد. از آن‌جا که نمایش شبیه‌ترین شکل هنر به زندگی است مخاطبان و ازجمله بچّه‌ها خودشان را در نمایش می‌بینند و پیدا می‌کنند و با ارتباطی که بین آن‌ها و شخصیت‌های نمایش ایجاد می‌شود هر اتّفاقی که روی صحنه می‌افتد را همانند اتّفاقی که در زندگی واقعی خودشان افتاده است مشاهده می‌کنند انگار که این اتّفاق را خودشان تجربه کرده‌اند.
به این ترتیب تماشای نمایش می‌تواند همانند تجربه‌ی زندگی باعث رشد فکری و شخصیتی آنان شود. از سوی دیگر از آن‌جاکه نمایش نوعی هنر است که از بسیاری هنرها بهره می‌برد تماشای آن می‌تواند باعث بروز خلاقیت و شکوفایی فکری و رشد نگاه زیبایی‌شناسانه در کودکان بشود.
• بیشتر نمایش‌های کودکان در زمان کرونا در پلتفرم‌های مجازی اجرا شدند. با توجه به‌این‌که شما در زمینه‌ی اجرای مجازی و زنده تجربه داشتید، استقبال مخاطبان را در کدام بخش بیشتر میدانید؟
در شرایط شیوع بیماری کرونا به دلیل محدودیت‌های ایجاد شده از جمله بسته شدن سالن‌های نمایش و دوری کردن از تجمع‌ها و تبلیغ برای ماندن در خانه به ناچار پخش نمایش‌ها به صورت آنلاین و در فضای مجازی گسترش پیدا کرد.
این نوع از نمایش به دلیل دسترسی آسان‌تر و عدم نیاز به مراجعه به سالن، زحمت و سختی که رفتن به سالن‌های نمایش داشت، بیشتر مورد استقبال خانواده‌ها قرار گرفت. هرچند اتّفاقی که باید روی آن تمرکز ایجاد می‌شد تبلیغات برای این‌گونه نمایش‌ها بود که می‌توانست به استقبال بیشتر مخاطبان منجر شود.
• کدام شکل اجرای نمایش برای کودکان را دوست دارید و یا موثرتر میدانید؟ به صورت مجازی یا اجرای زنده؟
طبیعی است که هیچ چیزی جای اجرای زنده‌ی تئاتر را نمی‌گیرد. هنر تئاتر و نمایش هنری زنده است که این زنده بودن جزو ویژگی‌های نمایش به حساب می‌آید. تئاتر و نمایش در حضور مخاطب شکل می‌گیرد و طبیعتن بیش‌ترین تاثیر را در ارتباط نزدیک و زنده با مخاطب خواهد داشت.
امّا پخش مجازی و آنلاین تئاتر هم خوبی‌هایی دارد مثل این‌که دیگر نیازی نیست در ساعت معینی همه در یک مکان به‌عنوان سالن جمع شوند تا بتوانند نمایش را ببینند، بلکه هر کس در هر زمانی و در هر نقطه‌ای که باشد تنها با داشتن دسترسی به اینترنت می‌تواند تئاتر ببیند که این یک امکان بزرگ محسوب می‌شود.
• از خاطره‌های و واکنش‌های کودکان در حین اجرای نمایش‌هایتان بگویید.
من از طرفداران اجرای نمایش به صورت مشارکتی و تعاملی هستم، به این معنی که در طول اجرای نمایش گروه اجرایی مدام با بچّه‌های تماشاگر در ارتباط و تعامل است. بچّه‌ها هم این لحظه‌ها از نمایش را که به آن‌ها امکان می‌دهد با بازیگران و شخصیت‌های روی صحنه ارتباط برقرار کنند بسیار دوست دارند.
در صحنه‌ای از آخرین نمایشم «ویری‌ویری در سرزمین سلامت» که به تازگی در تالار هنر تهران روی صحنه بود، شخصیت ویری‌ویری که درواقع ویروس کروناست، وقتی متوجه ماسک زدن تماشاگران می‌شود به سمت آنان می‌آید و از بچّه‌ها می‌خواهد ماسک‌هایشان را بردارند تا او بتواند لبخندشان را ببیند ولی تماشاگران از این کار امتناع می‌کنند. تماشاگران تا آن اندازه بر نگه‌داشتن ماسک‌هایشان اصرار دارند که تهدیدهای ویری‌ویری هم اثری در آن‌ها ندارد.
در نمایش قبلی‌ام «ماجرای ساحل سنگی» که مربوط به آلودگی ساحل‌ها از زباله‌ها می‌شود، در پایان نمایش وقتی تمام صحنه توسط غول زباله آلوده شده است تماشاگران از روی صندلی‌هایشان برمی‌خاستند و همراه با شخصیت‌ها شروع به جمع‌آوری زباله‌ها می‌کردند و با این حرکت لحظه‌های باشکوه و تاثیرگذاری را می‌ساختند.
• چه پیشنهادهایی دارید برای این‌که بزرگ‌ترها برای سرگرمی کودکان در نوروز انجام دهند؟
خواندن و اجرای نمایشنامه‌های کوتاه در خانه و یا تبدیل قصّه‌های مورد علاقه‌ی بچّه‌ها به نمایش، به نظر من یکی از بهترین و جذاب‌ترین سرگرمی‌هایی است که بزرگ‌ترها می‌توانند با کودکان انجام دهند.
همراهی و مشارکت بزرگ‌ترها با کودکان در خانه برای خواندن قصّه‌ها و نمایشنامه‌ها، فراهم کردن امکانات اجرا از وسایل موجود در خانه و اجرای نمایش لحظه‌های خاطره‌انگیز و ماندگاری را برای خانواده‌ها به‌وجود می‌آورد. ضمن این‌که باعث بروز خلاقیت و نوآوری در کودکان شده و خلاقیت نمایشی در آن‌ها را توسعه می‌بخشد.
• با سپاس از وقتی که در اختیارگلپونه قرار دادید، به‌عنوان پرسش آخر بفرمایید یک نمایش کودک استاندارد چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟
همان‌طور که پیش‌تر گفتم یک نمایش خوب و مناسب برای کودکان در درجه‌ی نخست می‌بایست داستان و موضوع و محتوای متناسب با کودکان را داشته باشد. به بیان دیگر موضوع نمایش باید مساله‌ی بچّه‌ها باشد و کودکان بتوانند خودشان و مساله‌شان را روی صحنه ببینند.
استفاده از قصّه‌های معروف کودکان و انطباق آن با مسایل روز آنان می‌تواند یکی از ویژگی‌های نمایش خوب کودکان باشد. زبان ساده، روان و استفاده از کلمه‌ها و اصطلاح‌های قابل فهم از دیگر ویژگی‌های نمایش‌های کودکان است.
از ویژگی‌های دیگر می‌توان به شخصیت‌های عجیب و جذاب، دارای مهارت‌های خاص مثل جادوگری و شعبده‌بازی یا شخصیت‌هایی که از جان‌بخشی به اشیاء، عروسک‌ها و یا عناصر طبیعی به‌وجود آمده‌اند.
همین‌طور شخصیت‌های حیوانی و نباتی که مثل آدم‌ها حرف می‌زنند و رفتارهای انسانی دارند. استفاده از موسیقی و ترانه‌های کودکانه، همین‌طور صحنه‌های پُر آب و رنگ و البته متناسب با محتوای نمایش و در ضمن استفاده‌ی مناسب از عنصر مشارکت در شکل‌های مختلف می‌تواند از ویژگی‌های نمایش‌های مناسب کودکان باشد.
