گفتوگو با مریم تواسونی، هنرمند عروسک‌ساز
«مبارک»، عروسکی خوش‌یمن در دنیای عروسک‌ها
عروسک‌سازی یک هنر قدیمی و جذاب است که نوع ساخت آن در هر منطقه‌ای نشان فرهنگ آن ناحیه داشته و به نوعی نماد و نشانهای آن‌جا محسوب می‌شود. ساخت عروسک‌های سنتی در کشور ما هم پیشینه‌ی پرباری دارد که امروزه هم، توسط هنردوستان در این رشته دنبال می‌گردد.
یکی از این عروسک‌های سنتی که از تاریخچه‌ی خیلی قدیمی برخوردار؛ «مبارک» نام دارد. «مبارک» عروسکی سیاه با لباس قرمز است که با صفیر یا سوتک‌هایی که در دهان عروسک‌گردان‌ها است و صدای مانند سوت دارد سخن می‌گوید.
«مبارک» علی‌رغم سیاه بودنش، برای شادی مردم، نمایش اجرا کرده و با آنها هم‌دردی می‌کند. البته در نمایش‌های «مبارک»، فردی به‌نام مرشد هم همراه او است.
این عروسک دوست داشتنی در صحبت‌های خود کلمه‌ها را اشتباه تلفظ می‌کند که مرشد، تلفظ درست آنها را برای تماشاگران بازگو می‌کند. این شخصت عروسکی سال‌هاست که جذابیت خود را در نمایش‌های خیمه‌شب‌بازی برای مردم حفظ کرده است.
برای آشنایی بیش‌تر با عروسک «مبارک» و شیوه‌ی ساخت آن با مریم تواسونی؛ هنرمند عروسک‌ساز در گلپونه گفت‌و‌گویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
ساخت «مبارک» از کجا شد؟
این هنرمند در ابتدا ضمن معرفی خودش، از فعالیت‌هایش این‌طور می‌گوید: من ۴۰ سال دارم و تحصیلات دانشگاهی من در رشته‌ی گریم و چهره‌پردازی سینما است. در واقع باید بگویم که من تا سال ۱۳۹۷ هیچ تصوری از دنیای شیرین عروسک و جذابیت‌های آن نداشتم. عروسک برای من صرفا نماد یک سرگرمی بود.
من عروسک‌سازی را تجربی یاد گرفتم و به‌صورت تخصصی هم عروسک نخی سنتی ایران که همین عروسک‌های خیمه‌شب‌بازی هستند را آموزش دیدم. در سال ۱۳۹۷ به تهران آمدم و به واسطه‌ی آشنایی که با سیاوش ستاری از اساتید خیمه‌شب‌بازی داشتم؛ شروع به فعالیت در این زمینه کردم.
«مبارک» چه ویژگی‌هایی دارد؟
تواسونی در مورد ویژگی‌های این عروسک این‌گونه توضیح می‌دهد: «مبارک» یک عروسک ساده و بذله‌گو است که در عین‌حال پیچیدگی‌های مختص خودش را دارد. حرکت این عروسک با دو تا نخ کنترل می‌شود.
این ویژگی منحصر به فرد در مورد عروسک‌های نخی سنتی ایرانی است و عروسک‌گردان باید مهارت بالایی داشته باشد تا بتواند عروسکی را با این تعداد محدود نخ حرکت دهد و تماشاچی هم بتواند عروسک را باور کند.
وقتی که قرار شد با آقای ستاری همکاری کنم؛ تصمیم گرفتیم که عروسک‌هایی را بسازیم که طبق اصول سنتی عروسک باشد. چون مشاهده می‌کردیم عروسک‌هایی که آموزش می‌دهند؛ تعداد مفصل و نخ بیش‌تری نسبت به عروسک‌های به‌جا مانده از خیمه‌شب‌بازی دارد. در صورتی که نیاز نبود ویژگی‌های خاص این عروسک تغییر کند و آن‌چه از گذشته داریم؛ رفته‌رفته از بین برود.
من معتقد هستم هر آن‌چه به نسل جدید آموزش داده می‌شود؛ آنها آن را باور می‌کنند و تغییر باور غلط هم بسیار سخت است. پس تصمیم گرفتیم که به مقابله با این تغییرهای نابه‌جا در این نوع خاص از عروسک‌ها بپردازیم.
دلیل دوم شروع ساخت این نوع عروسک‌ها، بازسازی دوباره‌ی آنها با سَرهای سرامیکی بود. چون این جنس از عروسک‌ها در یک دوره‌ای با ورود و در دسترس قرارگرفتن عروسک‌های پلاستیکی و کم ارزش جایگزین شده بودند.
ساخت «مبارک» با ویژگی‌های خاص
این هنرمند صنایع‌دستی درباره‌ی ویژگی‌های مبارک‌هایی که ساخته است؛ بیان می‌کند: عروسک مبارک یک مجموعه عروسک پنجتایی است که برای کودکان طراحی و ساخته شده است.
در این مجموعه مخاطبان با عروسکی که اصول دقیق خیمه‌شب‌بازی در آن رعایت شده؛ آشنا می‌شوند و این شناخت باعث می‌شود که عروسک‌های غیراصولی را که به عنوان عروسک‌هایی سنتی عرضه می‌شوند را به راحتی قبول نکنند.
همان‌طور که گفتم «مبارک» تنها با ۲ تا نخ به حرکت در می‌آید، که یک نخ از سَر و نخ دیگر از کمر عروسک خارج می‌شود. انتهای این نخ‌ها هم به یک تکّه چوب به نام پسایی متصل می‌شود.
حرکت این عروسک‌ها به صورت جهشی است و راه رفتن و قدم زدن در این نوع عروسک‌ها وجود ندارد. این حالت جهشی حرکت دادن عروسک هم می‌توانیم از ویژگی‌های عروسکی سنتی ایران بدانیم. به نظر من در ساخت و بازسازی عروسک‌ها نباید با تغییر و یا تازه‌سازی باعث شویم که این ویژگی‌های اصیل از بین برود.
«مبارک» از چه موادی ساخته می‌شود؟
وی درباره‌ی موادی که در ساختن این عروسک‌ها استفاده می‌کند؛ تشریح می‌کند: به غیر از استفاده از دوغاب سرامیک و مراحل قالب‌گیری و پخت سَرهایی که تولید می‌شود؛ مابقی مواد چیزهایی است که در هر خانه‌ای به‌راحتی پیدا می‌شود. مانند پارچه برای دوخت لباس، مقوا، چسب و … . در واقع موادی که استفاده می‌شوند؛ همان موادی هستند که در ساخت سایر عروسک‌ها مصرف می‌شوند.
معمولا در ساخت سَر عروسک از پاپیه‌ماشه و یا اسفنج استفاده می‌کنند. ولی ما این سری از عروسک‌هایمان با سَر سرامیکی طراحی شدند. ما در کلاس‌های آموزشی که برگزار می‌کنیم؛ سعی داریم با ابتدایی‌ترین و ارزان‌ترین وسایل موجود در بازار، ساخت یک عروسک اصولی خیمه‌شب‌بازی را آموزش بدهیم. چون آن‌چه به نظر من مهم است؛ روش درست و سنتی ساختن عروسک است و این که از چه موادی ساخته شود؛ در مراحل بعدی اهمیت پیدا می‌کند.
برای نمونه ما در موزه‌ی خیمه‌شب‌بازی ایران؛ عروسک‌هایی را می‌ببینیم که از جنس چوب، پاپیه‌ماشه یا حتی پلاستیک است. ولی در همه‌ی آنها اصول اولیه‌ی و درست ساخت عروسک مانند وزن و شیوه‌ی حرکت آنها به‌درستی رعایت شده است.
بازی با عروسک، مهارت‌های ارتباطی کودک را افرایش می‌دهد
مریم تواسونی به‌عنوان فردی که سال‌هاست با عروسک سروکار دارد عقیده دارد که بازی با عروسک تاثیرهای مثبتی بر روی کودکان می‌گذارد. او در این مورد اضافه می‌کند: قطعا بازی با عروسک برای کودکان بسیار مفید و آموزنده است. من خودم در دوران کودکی با وسایل ساده‌ی بازی ساعت‌ها مشغول بودم و داستان‌های طولانی خلق می‌کردم. با این کار در تخیل و داستان‌سرایی بسیار مهارت پیدا کرده بودم. به‌طور یقین همه‌ی بچه‌ها هم همین‌طور هستند و به‌طور خودآموز زندگی کردن را یاد می‌گیرند و تمرینش می‌کنند. بازی با اسباب‌بازی و عروسک هم باعث کاهش استرس و در واقع آرامش کودکان و همچنین پرورش و رشد مغز آنها می‌شود. مهارت‌های ارتباطی کودک در بازی و آشنایی با عروسک هم قطعا بالاتر می‌رود.
«مبارک» را چه‌طور تهیه کنیم؟
وی در پاسخ به نحوه‌ی تهیه این عروسک‌های دست‌ساز می‌گوید: در حال حاضر تهیه این عروسک‌ها به صورت آنلاین از راه صفحه‌ی اینستاگرام خود من به نشانی maryamtavasouni@ و همین‌طور به‌صورت حضوری از خانه موزه‌ی خیمه‌شب‌بازی ایران انجام می‌شود.
برای علاقه‌مندانی هم که در تهران یا کرج هستند به‌وسیله‌ی پیک و برای افرادی که در دیگر شهرها زندگی می‌کنند با پست ارسال می‌شود. گفتنی است که قیمت هر عروسک به مبلغ ۷۰۰ هزار تومان است.
اگر علاقه به ساخت عروسک دارید…
این هنرمند عروسک‌ساز در پایان این گفتوگو درباره‌ی آموزش ساخت این عروسک‌ها به علاقه‌مندان بیان می‌کند: در خانه موزه‌ی خیمه‌شب‌بازی ایران کلاس‌های آموزش خیمه‌شب‌بازی برگزار می‌شود و همین‌طور در مهدکودک‌ها و مدارس تهران و دیگر شهرها یا آموزشگاه‌های هنری و هر موسسه‌ی آموزشی که تمایل داشته باشند؛ کلاس‌های آموزشی ساخت عروسک برگزار می‌کنیم.
